SOSYAL GÜVENLİĞİN GELİŞİMİ (II)

 Değerli okurlar;

 Bu hafta da Cumhuriyet dönemini ise başta 1923-1980 dönemi, 1980-1999 dönemi, 1999-2003 dönemi olarak incelemek gerekirse;

 1923-1980 dönemi: Cumhuriyetin ilanından önce Büyük Millet Meclisi hükümeti devresinde, 10 Eylül 1921 tarihli  151 sayılı “ Ereğli Havza-i Fahmiyesi  Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” çıkartılmıştır. Asıl İş Hukukunu ilgilendirmekle birlikte, bu Kanun sosyal güvenliğe ilişkin hükümler de taşımaktadır.  İşverene, iş kazası halinde tazminat ve ücretsiz tedavi yükümlülükleri getirilmiş, işçiler için yardımlaşma sandıkları kurulması öngörülmüştür. Bu sandıklar sonradan 1923’de Amele Birliği adı altında birleştirilmiştir.

 Tanzimat’la birlikte gelişen yardımlaşma sandıklarının sayıları Cumhuriyet döneminin başlarında hızla artmış, memurları kapsayan birçok sandık kurulmuştur. Devletin teminatı altında kurulan bu sandıklar, yardım alanların çoğalması ile mali sıkıntıya düşmüşler ve 8 Haziran 1949 yılında TC. Emekli Sandığı Kanunu çıkartılıncaya kadar Devlet bütçesinden finanse edilmişlerdir.

 İşçiler için, ilk defa 8 Haziran 1936 tarihli 3008 sayılı İş Kanunu ile, sosyal sigorta ilkeleri kabul edilmiştir. 27 Haziran 1945 tarihli  ve 4772 sayılı İş Kazaları Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Kanunu ilk sosyal sigorta düzenlemesidir. 9 Temmuz 1945 tarihli ve 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu Kanunu  ile, daha sonra 1964’de 506 sayılı Kanun ile “ Sosyal Sigortalar Kurumu” adını alacak olan primli sosyal güvenlik kurumu tesis edilerek bu alanda büyük bir ilerleme kaydedilmiştir.

 2 Haziran 1949 tarihli  ve 5417 sayılı “İhtiyarlık Sigortası Kanunu” 1 Nisan 1950’de yürürlüğe sokulmuş ve İş Kanununun uygulandığı işyerlerinde  çalışanların ihtiyarlıkları, maluliyetleri ve ölümleri halinde uygulanacağı 1. maddesinde belirtilmiştir. Bu kanunun yerini daha sonra 30 Ocak 1957 tarihli ve 6900 sayılı Maluliyet İhtiyarlık  ve Ölüm Sigortaları Kanunu almıştır. 4 Ocak 1950 tarihli ve 5502 sayılı Kanunla da Hastalık ve Analık Sigortaları birlikte düzenlenmiştir.

 1961 Anayasasına kadarki devrede, işçi ve memur olarak çalışan 2,5 milyon nüfusun, ancak % 2’si sosyal güvenlik kapsamına alınabilmiş, esnaf ve bağımsız çalışanlar için herhangi bir program uygulanmamıştır.

 1961 Anayasası ile, ilk defa sosyal güvenlik hakkı anayasal güvence altına alınmış, herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu belirtilerek, gerekli teşkilatı kurma ve kurdurma görevi Devlete verilmiştir.

 17 Temmuz 1964 tarihinde kabul edilen ve 1 Mart 1965 tarihinde yürürlüğe giren 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, ayrı kanunlarda düzenlenen sigorta kollarını bir araya getirmiştir.

 2 Eylül 1971 tarihinde 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ile Bağ-Kur kurulmuş ve malullük, yaşlılık ve ölüm riskleri için bağımsız çalışanların sosyal güvenliği sağlanmaya çalışılmıştır.

 Öte yandan primsiz rejime ilişkin çeşitli yasal düzenlemeler de yapılmıştır.

 Sosyal Sigortalarda ilk mali bunalım 23 Ekim 1969 tarihli ve 1186 sayılı Kanunun uygulanmasından çok kısa bir süre sonra ortaya çıkmış ve bu kanun emeklilikte yaş sınırını fiilen ortadan kaldırarak 25 sigorta yılı ve 5.000 günlük MYÖ(Malullük, Yaşlılık, Ölüm) primiyle emekli aylığı alabilme hakkını tanımış, borçlanma müessesi getirmiş, aylık hesaplama esaslarını değiştirmiştir.  Kurumun aktüeryal durumu hiç gözetilmeden yapılan bu değişiklikler 1970’den itibaren Kurumu mali sıkıntıya sokmuştur.

 İlk kriz sinyalleri alındıktan sonra 1971 Ekim ayında Türkiye’ye çağrılan ILO uzmanı Antoine Zelenka’ya bir rapor hazırlatılmış ve ne yazık ki bu günkü mali krizi önleyebilecek önerilerin yer aldığı Zelanka Raporuna itibar edilmemiştir.

 Cumhuriyet Dönemini gelişmelerini haftaya da devam ederek burada yazımızı bırakalım.

 Hoşça kalın, Sosyal Güvenlikle kalın……

Muammer Çiçek. 0542.278.15.75